Pleidooi voor een leefbare binnenstad, een manifest tegen het Erotisch Centrum

Op 16 februari jl. presenteerde het Amsterdamse college van burgemeester en wethouders de uitkomsten van het verdiepend locatieonderzoek Erotisch Centrum (EC). De gemeente heeft drie locaties op het oog: twee in Zuid en één in Noord. In het EC moeten ongeveer 100 peeskamers voor sekswerkers komen, met daarbij horeca, cultuur, kunst en vermaak.

De bekendmaking leidde tot grote verontwaardiging bij veel Amsterdammers. Politici, bewoners, werkgevers, werknemers, ondernemers, scholieren, studenten en bezoekers vinden een EC niet passen bij hun stadsdeel en lieten dat duidelijk blijken. Maar het gaat hier niet enkel om het aloude ‘not in my back yard’-effect (NIMBY), er ging een ‘not in my front yard’-beweging (NIMFY) aan vooraf

Een groep mondige bewoners van De Wallen en omgeving ageert de afgelopen jaren tegen de drukte en overlast. Actiegroep ‘Stop de gekte’ verbindt dit direct aan de aanwezigheid van raamprostitutie en coffeeshops, terwijl er al veel minder ramen en coffeeshops zijn dan vijftien jaar geleden. De drukte en overlast zijn sindsdien juist alleen maar toegenomen in het gebied.

Deze discussie moet niet over een gebouw gaan, maar over de stad. Niet over een buurt, maar over een ecosysteem. Wat gebeurt er met De Wallen als je een groot deel van het karakter wegneemt? Het is van oudsher het erotisch centrum van Amsterdam en dat laat zich niet zomaar verplaatsen. Dit artikel geeft standpunten tegen de bouw van het EC en deelt suggesties voor de leefbare binnenstad.

Deel I: Manifest tegen het Erotisch Centrum
Een EC is onwenselijk, ongeacht de locatie. Het is een ontactische oplossing voor een veelal onbegrepen probleem. Het zijn namelijk niet de sekswerkers, de bedrijven of de bewoners van De Wallen die de afgelopen jaren snel zijn veranderd, het zijn het gebied en de bezoekers die een enorme transitie hebben ondergaan. De Wallen zijn vanaf 2007 hard aangepakt door de gemeente als onderdeel van het Project 1012, onder andere door het aantal ramen te verminderen en de openbare ruimte te verbeteren. Er zijn meer dan 100 ramen en bijna 50 coffeeshops gesloten. Project 1012 werd in 2018 beëindigd en vervangen door een generieke aanpak voor de binnenstad.

Van een ‘no go area’ werden De Wallen het vorige decennium zowaar een veilig(er) en aantrekkelijk(er) gebied. In dezelfde periode kwam het massatoerisme op gang, deels versterkt door gemeentelijke marketingactiviteiten. De drukte concentreert zich voor een groot deel op De Wallen, een gevolg van de centrale ligging maar ook van de inspanningen van de gemeente om het gebied aan te harken. Zelfs families kunnen er nu gerust een dagje uit.

Al die bezoekers komen niet voor niets naar De Wallen. Het gebied heeft een enorme historische en culturele waarde, met iconen als café 't Mandje van Bet van Beeren, Condomerie, het erotische theater Casa Rosso, maar ook monumenten als de Oude Kerk en Ons’ Lieve Heer op Solder en bijzondere plekken als uitgaansgelegenheid de Bananenbar, Patta, YoYo en coffeeshop The Bulldog. Volgens velen is het gebied ook in het bezit van de mooiste grachten en gebouwen van Amsterdam. De populariteit en de bijbehorende drukte en overlast hebben logischerwijs geleid tot klachten van (sommige) bewoners. Die klachten moeten niet verbonden worden aan de erotische activiteiten, die vinden er namelijk al honderden jaren plaats. Het is belangrijk om de drukte in het gebied los te zien van de raamprostitutie.

De gemeente stelt dat het totaal aantal vergunde sekswerkplekken in de stad niet mag afnemen. Daarom wordt een groot deel van de sekswerkers van de binnenstad in het plan naar een ander stadsdeel verplaatst. Met honderd peeskamers zou het EC weliswaar in één klap het grootste bordeel van Europa worden, maar daarmee verdwijnen de drukte en overlast niet ineens van De Wallen.

Ook de sekswerkers zelf zijn niet te spreken over het EC. Zij hebben het gevoel dat zij in een slachtofferrol worden geplaatst, zonder dat er goed naar hun wensen wordt geluisterd. Vorig jaar al deden 130 sekswerkers op De Wallen in een open brief een oproep aan architecten, bouwbedrijven en ontwikkelaars om niet mee te werken aan het plan. Belangenvereniging Red Light United heeft recent onderzoek gedaan onder sekswerkers naar de animo voor een EC: maar liefst 93 procent bleek tegen. Zij ervaren het Wallengebied juist als een veilige werkplek en vrezen voor een desolate omgeving bij de door het college voorgestelde locaties.

De gemeente heeft drie doelstellingen vastgesteld waaraan de scenario’s voor de raamprostitutie moeten voldoen: het verminderen van overlast in de binnenstad, het verbeteren van de positie van sekswerkers en het bestrijden van criminele invloed waaronder mensenhandel. Met de bouw van een EC in een ander stadsdeel zullen deze doelstellingen niet behaald worden.

1. Het verminderen van overlast in de binnenstad
Al sinds de 15e eeuw vindt er in het gebied prostitutie plaats. Sindsdien is het er nooit weg geweest. Sekswerkers krijgen onterecht de schuld van de snel toegenomen drukte en onaangepast gedrag (antisocial behaviour) van bezoekers. Het gaat om groepen toeristen die denken dat in Amsterdam alles kan en mag, ongeacht hun sociale status. Het gaat niet om de (vaste) klanten van de sekswerkers, die juist waarde hechten aan hun anonimiteit en zich daarom in stilte bewegen. Het EC zal de echte overlastveroorzakers niet naar een ander stadsdeel trekken, zij zullen De Wallen blijven bezoeken voor alle (andere) voorzieningen die het gebied rijk is. Om onaangepast gedrag aan te pakken, is een oplossing binnen het gebied nodig. Denk aan meer politie en handhaving op straat. Bewoners, ondernemers en sekswerkers geven aan dat dit ver onvoldoende is.

2. Het verbeteren van de positie van sekswerkers
Wie beter kan de positie van sekswerkers beoordelen dan zij zelf? Het belangrijkste bezwaar van belangenvereniging Red Light United is dat een EC een afgesloten geheel vormt. De ramen op de Wallen worden door sekswerkers als een stuk veiliger ervaren, omdat de gordijnen open zijn en er veel mensen op straat lopen. De ramen geven ook de mogelijkheid om potentiële klanten te ‘screenen’ voordat ze binnen worden gelaten. Het Prostitutie Informatie Centrum (PIC) vreest dat een EC het welzijn van sekswerkers in gevaar brengt als het in een ander stadsdeel staat. Ze verwachten een toename van discriminatie en stigmatisering van sekswerkers, omdat alles onder één dak wordt weggezet. Het reizen van en naar de beoogde locaties geeft zorgen over de veiligheid, met name vanwege de hoeveelheid contant geld op de terugweg.

3. Het bestrijden van criminele invloed
Sinds de opheffing van het bordeelverbod in 2000 zijn gemeenten verantwoordelijk voor het prostitutiebeleid. Door angst voor mensenhandel en uitbuiting geven veel gemeenten nauwelijks vergunningen uit. Er zijn steeds minder legale plekken waar sekswerkers hun beroep kunnen uitoefenen, blijkt uit onderzoek van Pointer. Van de 1350 seksbedrijven waren er in 2021 nog zo’n 250 over. Als sekswerkers aangeven niet in het nieuwe, gecontroleerde EC te willen werken, zullen er juist meer sekswerkers in het onveiligere, onvergunde circuit gaan werken. Dat is precies wat de gemeente niet wil bereiken.

In 2022 was België het eerste Europese land dat sekswerk volledig decriminaliseerde door sekswerk uit het strafwetboek te schrappen. Nieuw-Zeeland deed dat al in 2003. Decriminalisering is iets anders dan legalisering, zoals in Nederland. Voor velen zijn de voorwaarden om te werken als geregistreerd (legaal) sekswerker een te hoge drempel. Daardoor werken meer sekswerkers in illegaliteit en onveiligheid. Hoe meer regels hoe meer illegaliteit, schrijft ook de commissie-Sorgdrager in een rapport dat het vorig jaar uitbracht over raam- en straatprostitutie in de gemeente Utrecht. De commissie pleit onder andere voor kleinschalige locaties in binnensteden, die de politie makkelijker in de gaten kan houden. Zie daar: De Wallen.

Deel II: Pleidooi voor een leefbare binnenstad
‘De Amsterdamse binnenstad moet weer een plek worden waar alle Amsterdammers graag komen en bewoners zich thuis voelen. Bezoekers uit binnen- en buitenland blijven we als open en internationale stad verwelkomen, als zij komen voor het unieke karakter van onze stad en respect voor de stad en haar bewoners hebben. Een binnenstad waar vrijzinnigheid, creativiteit en ondernemerschap de ruimte krijgen. Een binnenstad die haar erfgoed koestert, culturele vernieuwing omarmt en accepteert dat het leven in een binnenstad ook rauwe randjes kent. Waar bewoners en bezoekers zich veilig voelen, het buurtgevoel weer terug is, de openbare ruimte vergroend, schoon is en uitnodigt tot ontmoeting, en voorzieningen als winkels, onderwijs en zorginstellingen voor bewoners behouden blijven. Een binnenstad die een eigen identiteit heeft, waar overlast en drukte zijn teruggedrongen en waar er een goed evenwicht is tussen wonen, werken en toerisme.’

Dit citaat is afkomstig van de gemeente zelf. Het is de ambitie voor het Uitvoeringsprogramma Aanpak Binnenstad 2022. Iedere Amsterdammer kan zich ongetwijfeld in deze woorden vinden, binnenstadsbewoner of niet. Het programma heeft zes prioriteiten: functiemenging en diversiteit, beheer en handhaving, een waardevolle bezoekerseconomie, het versterken van de culturele verscheidenheid en buurtidentiteiten, het bevorderen van meer en diverser woningaanbod en meer verblijfsruimte en groen in de openbare ruimte. Allemaal belangrijke doelstellingen om de leefbaarheid van de binnenstad te verhogen, maar geen oplossing voor de drukte en overlast. Het bouwen van een EC in een ander stadsdeel gaat dat zoals eerder beschreven ook niet bieden.

De overlastproblematiek is erg breed. Het gaat om onaangepast gedrag, vervuiling en criminaliteit op straat (dealers, zakkenrollers, vechtpartijen). Het gebied kan daarvoor het beste benaderd worden alsof het een groot festival is, door effectief crowdmanagement toe te passen. Denk aan dosering van de drukte, eenrichtingsverkeer en afsluitingen. Daarnaast moet de politie meer instrumenten krijgen om criminaliteit op straat aan te pakken en moet er meer toezicht komen in de nachtelijke uren. Er moet een structurele oplossing komen voor de ondercapaciteit bij politie en handhaving.

De aanpak van de drukte vraagt om een groter plan. In 2019 presenteerde planoloog Zef Hemel, in opdracht van de gemeente, een alternatief plan om de drukte te verspreiden. Hij stelde voor om toerismestromen via het Damrak en het Museumplein te verleggen naar de Zuidas. Dit vraagt om een dag- en avondvullende programmering op de Zuidas en iconische architectuur. Dit aanbod zal ook een ander soort toeristen trekken. Een brede visie, zoals die van Zef Hemel, moet het startpunt voor de leefbare binnenstad vormen. Deze discussie gaat namelijk niet over een gebouw, maar over een stad. Niet over prostitutie, maar over toerisme. Het vraagt om een toekomstgerichte visie op stadsontwikkeling. Voor een Amsterdam waar iedereen trots op kan zijn.

Op 14 september overhandigden de ondertekenaars van het Pleidooi voor een leefbare binnenstad, Manifest tegen een erotisch centrum meer dan 10.000 verzamelde handtekeningen aan de burgemeester van Amsterdam. Het aantal mensen dat de petitie ondertekent groei nog steeds. De woordvoerders van het ‘Pleidooi voor een leefbare binnenstad boden burgemeester Femke Halsema ook een alternatief plan aan. Dat is hier terug te lezen.